Justitiële verkenningen: Geheime diensten en de democratische rechtsstaat

Aan de vooravond van het raadgevend referendum over de nieuwe Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten (Wiv) op 21 maart 2018 brengt Justitiële verkenningen het themanummer ‘Geheime diensten en de democratische rechtsstaat’ uit.

In de publieke discussie over de ‘sleepwet’ of ‘aftapwet’ staat de bevoegdheid tot ‘ongericht tappen’ centraal, oftewel het onderscheppen van communicatieverkeer dat via glasvezelkabels loopt, en de gevolgen van de inzet van dat middel voor de burger. Voor die discussie is in deze aflevering ruime aandacht, maar daarnaast komen de vele andere aspecten van de Wiv 2017 aan bod, zoals het toezicht, de precieze taken en verplichtingen die de diensten krijgen opgelegd en de internationale samenwerking.

De positie van geheime diensten en hun verhouding tot politiek en samenleving wordt historisch belicht en verbonden met de vraag wat er van inlichtingen- en veiligheidsdiensten in deze tijd mag worden verwacht. In verschillende bijdragen wordt bovendien duidelijk dat Nederlandse AIVD en MIVD en hun voorgangers al heel lang gevangen zitten in beeldvorming.

Geheime activiteiten verhouden zich slecht tot openbaarheid en deelname aan openbaar debat, zo was lange tijd het standpunt van de overheid. Maar juist het gebrek aan informatie over werkwijze en bevoegdheden van de Nederlandse geheime diensten heeft bijgedragen aan de populariteit van een metafoor als ‘sleepnet’ en voeding gegeven aan het wantrouwen van burgers jegens de overheid.